خاطرات دوران سپری نشده

«خاطرات دوران سپری شده»، نوشته ربابه کلباسی (پروین توکلی)، روایت مادر چند چریک فدایی است که توسط نشر باران در سوئد منتشر شده است.

دو فرزند و داماد نویسنده کتاب در زمان حکومت پهلوی دوم به جوخه اعدام سپرده شده‌اند: حمید توکلی، فرزند بزرگ و سعید آریان، داماد او که از اعضای اولیه چریک‌های فدایی خلق ایران بودند.

حمید توکلی در روز 11 اسفند سال 1350 خورشیدی، به همراه مسعود احمدزاده، عباس مفتاحی، مجید احمدزاده، اسدالله مفتاحی و غلامرضا گلوی؛ و سعید آریان روز بعد از آن، یعنی 12 اسفند، به همراه بهمن آژنگ، عبالکریم حاجیان سه پله و مهدی سوالونی در میدان چیتگر تیرباران شدند.

علاوه بر این دو تن، چند سال بعد یکی از دختران پروین توکلی - سیمین توکلی - نیز در پی ضربه ساواک به چریک‌های فدایی خلق و حمید اشرف، در یک درگیری خیابانی در روز دهم تیرماه سال 1355 کشته می‌شود.

پروین توکلی بخشی از خاطرات‌اش را سال‌ها پیش برای خودش و به اصطلاح برای دل خودش نوشته است تا هم آنها را برای نزدیکان خود بخواند؛ هم به این ترتیب خاطرات تلخ آن روزها را برای عزیزان خود حفظ کند.

او در بخشی از کتاب خود نوشته است: «چقدر نوشتن این کلمات آسان است و تو ای خواننده که می‌خوانی چقدر ساده رد می‌شوی. کاش می‌توانستم کتاب‌ها بنویسم و شرح مفصل زندگی‌ام را به رشته قلم بیاورم. حیف که نه انشا دارم و نه بیان خوب. فقط خلاصه‌ای از زندگی چهل‌ساله‌ام را به رشته تحریر درآورده‌ام.»

 بخش‌های دیگر کتاب بر اساس آنچه پس از گذشت چهل سال و در آستانه 90 سالگی‌اش برای فرزندان خود شرح داده، تنظیم شده است. در روایت او، ویرایشی صورت نگرفته و تنها علامت‌گذاری‌ها یا سجاوندی متن دقیق شده است.

گردآورندگان کتاب در مقدمه آن تاکید کرده‌اند که «این نوشته‌ها تاریخ نیستند. در عین حال، طرح این نکته نیز بدان معنی نیست که آنچه می‌خوانیم فاقد ارزش تاریخی است».

«خاطرات دوران سپری نشده ...»،  روایت گوشه‌ای از رنج‌ها، ترس‌ها و فشارهای اجتماعی و روانی خانواده زندانیان سیاسی در ایران است: «گویی شرح حال قربانیان جنگی است که شمارشان از شمار جانباختگان نبردهای آن بسیار فراتر می‌رود»؛ مادران، فرزندان، خواهران و برادران زندانیان و جانباختگان سیاسی.

نگارش و انتشار خاطرات کسانی که پیش و پس از انقلاب سال 1357، به دلایل فعالیت‌های اجتماعی - سیاسی، زندگی در زندان را تجربه کرده‌اند، در نشر فارسی در تبعید، به یک جریان قوی تبدیل شده است؛ به طوری که در نزدیک به چهار دهه گذشته، ده‌ها برابر پیش از انقلاب، خاطرات منتشر شده مربوط به زندان، به پیکره ادبیات فارسی ایران افزوده شده است.

بیشتر خاطرات یادشده، به خاطرات فعالان و رهبران سیاسی می‌پردازد و در این میان اندک شمار کسانی هستند که در مقام فرزند، همسر، پدر و مادر زندانی، به شرح خاطرات و گرفتاری‌ها و مشکلات خود در خارج از زندان پرداخته‌اند. این در حالی است که در هر دو دوره پیش و پس از انقلاب 57، سرکوب فعالان سیاسی با زندان و اعدام و ارعاب، خانواده‌های آنان را نیز در هم فشرده است.