بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری ایران

درباره ی

بخشی از تاريخ جنبش روشنفکری ايران

مليحه تيره گل

این مجموعه (بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری ایران)، چنان که بر جلد کتاب های پنجگانه ی آن نوشته شده، قرار است بررسی تاريخی/ تحليلی کانون نويسندگان ايران باشد. مسعود نقره کار برای تدوين اين دوره ی پنج جلدی، قريب ده سال به گردآوری مآخذ، گفت وگو با نويسندگان درگير در جريانات تشکيل کانون، و مطالعه و بررسی مدارک تاريخی، مشغول بوده است، و با اين که خود در پيشگفتار کتاب چندبار به ناکامل بودن و کاستي های احتمالی آن اشاره مي کند، فرآورده ی يک دهه کوشش و مطالعه و صرف وقت، يعنی گردآوری اجزاء پديده ای که وجود داشت، اما از نظر تحقيق و پژوهش، قابل مراجعه نبود، حتا اگر کاستي هايی هم داشته باشد، باز کاری کارستان است. مي گوئيم: "اگر" زيرا که خواندن و بررسی اين اثر سه هزار صفحه ای، زمان بيشتر و مکان گسترده تری برای نگارش يک نقد همه جانبه را طلب مي کند.

جلد اول کتاب، پس از يک بازنگري فشرده از فرهنگ و هنر ايران در دوران معاصر، به زمينه های سياسی، اجتماعی، و فرهنگی شکل گيري کانون نويسندگان ايران، چگونگی شکل گيری آن، اساسنامه ی کانون، و فعاليت های دوره ی نخست کانون (۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹)، اختصاص دارد که به همراه حدود ۲۰۰ صفحه سند و عکس، به چاپ رسيده است.

جلد دوم کتاب، پس از مرور رويدادهای مربوط به نشر کتاب و امور نوشتاری از سال تعطيل شدن کانون، رويداد شب های شعر گوته، انقلاب بهمن ۵۷، شکل گيری دوره ی دوم کانون نويسندگان (۱۳۵۵ تا ۱۳۶۰)، فعاليت ها، انشعاب در کانون و نقش حزب توده در آن، شکل گيری "شورای نويسندگان و هنرمندان ايران"، و ديدگاه ها و جمعبندي ها، اسناد و عکس ها را شامل مي شود.

جلد سوم، بحث های مربوط به چگونگی آغاز فعاليت مجدد و علنی کانون نويسندگان و رويدادهای مربوط به آن (دوره ی سوم، ۱۳۶۷ تا ۱۳۸۰) را همراه با اسناد و عکس ها، در بر دارد.

جلد چهارم، مربوط به تأسيس "کانون نويسندگان ايران در تبعيد" (۱۳۶۱/ ۱۹۸۲ ميلادی) است" که شامل چگونگی روند شکل گيری، فعاليت ها، بازتاب های اين کانون نسبت به فعاليت های و ديدگاه های کانون در درون مرز، و رابطه ی کانون با "انجمن قلم ايران" مي شود. اين جلد از کتاب نيز تعداد زيادی اطلاعيه، اعلاميه، و بيانيه ی کانون نويسندگان ايران در تبعيد را به همراه عکسهايی از اعضا و هيئت های دبيران کانون در طی دوره های گذشته، به چاپ رسانيده است.

جلد پنجم، مصاحبه های مسعود نقرهکار است با اعضای دوران متفاوت کانون نويسندگان، که اکثر آنان هم اکنون در برون مرزهای ايران زيست مي کنند، و برخی از آنان در حال حاضر "عضو کانون نويسندگان در تبعيد نيستند.

چنان که گفته شد، اهميت اين اثر سوای کاستي های احتمالی در ساختار يا محتوای آن بيش از آن است که به اين معرفي مختصر بسنده شود. زيرا با همه ی زحماتی که دکتر نقره کار برای تدوين آن، و نشرباران در انتشار آن متحمل شده اند، سکوت درباره ی کاستي های احتمالي اين اثر، مي تواند به تحريف تاريخ منجر شود، و يا ناديده گرفتن نقاط درخشان کار، مي تواند به دلسردی مؤلفانی که ساليان سال بر روی يک موضوع پژوهش مي کنند، بيانجامد.

اما در هر حال، حضور اين اثر تاريخی، در ساحت تاريخ فرهنگ ايران، و به ويژه، تاريخ روشنفکری ايران معاصر، رويدادی فرخنده است؛ زيرا که اين مجموعه، به منزله ی آئينه ای است در برابر تلاش های پيگير اهل قلم، در رويارويي های گاه خونين، با پديده های سأنسور و ديکتاتوری در هر دو رژيم، و در عينحال، کشمکش هايی را باز مي تاباند که نويسندگان ما، در راه نهادينه کردن گوهر دموکراسی، با خود و با يکديگر داشته اند.  (از هفته نامه ی ايرانشهر/ ۱۳۸۱)

و همچنین لینک نقد خانم بتول عزیز پور بر این کتاب: